اولین لایه پوست (اپیدرم)

اپیدرم

اپیدرم ، سطحی ترین لایه ی پوست است که به شکل سنگفرشی است و تشکیل شده از چندین لایه ی روی هم انباشته شده، ضخیم ترین قسمت آن در پوست بدن انسان (کف دست و پا) و در حدود یک میلیمتر است و در قسمت های نازک به یک دهم میلیمتر می‌رسد که البته این ضخامت در افراد مختلف ممکن است تا حد کمی متفاوت باشد. اپیدرم عمدتا از سلول های شاخی ‌شونده به نام کراتینوسیت و سه نوع سلول دیگر به نامهای ‌ملانوسیت ، سلولهای مرکل و سلولهای لانگرهانس تشکیل شده است. از آنجا که خصوصیات مورفولوژیک کراتینوسیتها از عمق به سطح ضمن پیشرفت شاخی شدن تغییر می‌نماید، پنج طبقه در آن قابل تشخیص است که به پنج لایه اپیدرم معروف است.

خصوصیات سطح پوست

 سطح پوست حاوی شیارها و برآمدگی های متعددی است که در مجموع به نام خطوط پوستی موسومند. الگوی این خطوط در افراد مختلف متفاوت بوده و بطور ژنتیکی کنترل می‌شود. الگوی اختصاصی این خطوط در انگشتان افراد برای انگشت نگاری و تشخیص هویت در کف دست بیشتر محسوس است و به مرور زمان با پیری پوست خطوط عمیق مرسوم به چروک های پوستی نیز در سطح پوست ایجاد می شوند.

اپیدرم که بالاترین لایه پوست است در واقع 5 لایه دارد. لایه بازال عمیق‌ترین لایه است در حالیکه لایه شاخی بیرونی‌ترین لایه اپیدرم است. در این مقاله نگاه دقیق‌تری به این لایه‌ها و کارکردهای آن‌ها خواهیم داشت.
درم که زیر لایه اپیدرم قرار دارد ضخامتی 15 تا 40 برابر لایه اپیدرم دارد. پوستی که ما مشاهده می کنیم در واقع اپیدرم است -بیرونی ترین لایه پوست- درم و هیپودرم لایه های دیگر پوست هستند که زیر اپیدرم قرار دارند. اپیدرم حاوی رگ های خونی نیست و بنابراین به لایه درم برای تامین تغذیه وابسته است و بنابراین به لایه درم برای تامین تغذیه وابسته است. اپیدرم به 5 زیر لایه تقسیم می شود که کارکرد های متفاوتی دارند.

پنج لایه اپیدرم

لایه بازال

لایه بازال درونی‌ترین لایه اپیدرم است که درست بالای درم قرار گرفته است. سلول‌های کراتینوسیت ستونی قسمت عمده‌ای از لایه بازال را تشکیل می‌دهند. سلول های ملانوسیت نیز در این لایه هستن. برخلاف لایه‌های دیگر اپیدرم که از چند لایه سلول تشکیل شده‌اند، لایه بازال تنها از یک لایه سلول تشکیل شده است و کار مهم این لایه ایجاد سلول‌های جدید است. در لایه بازال، میتوز اتفاق می‌افتد که منجر به تولید سلول‌های جدید می‌شود که در نهایت به قسمت بالا می‌روند تا با سلول‌های مرده لایه شاخی جابجا شوند. سلول‌های واقع در اپیدرم توسط لایه درم که در زیر آن قرار دارد تغذیه می‌شوند. ولی این سلول‌ها با ترک لایه بازال زنده باقی نمی‌مانند.

لایه خاردار یا لایه اسپینوزوم

این دومین لایه اپیدرم است که شامل 5 تا 15 لایه سلول‌های چند ضلعی است. لایه خاردار درست بالای لایه بازال واقع شده است که حاوی سلول‌های لانگرهانس است. این سلول‌ها قسمتی از دستگاه ایمنی هستند و از پوست در مقابل عفونت ویروس‌ها و باکتری‌ها محافظت می‌کنند. به این لایه، لایه خاردار گفته می‌شود چون برآمدگی‌های کوتاهی روی سلول‌های کراتینوسیت وجود دارند. این برآمدگی‌های ریز برای اتصال به سلول‌های مجاور کمک می‌کنند ولی ظاهر خارداری به لایه می‌دهند. سلول‌های کراتینوسیت در لایه خاردار نیز حاوی هسته‌های بیضی شکل هستند. ترشح سیتوکراتین که پیش‌ساز کراتین است در لایه خاردار اتفاق می‌افتد که به تقویت چسبندگی سلول به سلول در این لایه کمک می‌کند.

لایه دانه‌دار یا لایه گرانولوزوم

این سومین لایه اپیدرم است که حاوی 3-5 لایه از سلول‌های دانه‌دار مسطح است. چون سلول‌های کراتینوسیت از لایه دانه‌دار به این لایه حرکت می‌کنند، به سلول‌های سنگفرشی تبدیل می‌شوند و هسته‌های خود را از دست می‌دهند. در نتیجه، سلول‌ها مسطح می‌شوند و حاوی کراتوهیالین یا دانه‌های لاملار خواهند بود. کراتوهیالین موجود در این دانه‌ها ساختار پروتئینی است که نقش حیاتی در تشکیل کراتین در لایه‌های بالایی ایفا می‌کند. درحالیکه دانه‌های لاملار حاوی گلیکولیپید‌هایی خواهند بود که به عنوان مانع در مقابل آب عمل می‌کنند.

لایه شفاف یا لایه لسیدم

این لایه معمولاً در قسمت‌هایی از پوست شناسایی می‌شود که اپیدرم ضخیمی دارند و در واقع ما لایه شفاف را در تمام قسمت های پوستی نداریم به همین دلیل شاید برخی از محققان اپیدرم را به چهار لایه اصلی تقسیم کند و این لایه را در شمارش لایه های اصلی حذف کرده باشند. قسمت هایی از بدن که این لایه ضخامت بیشتری دارد عبارتند از کف دست‌ها و پاها. این نواحی از پوست مستعد اصطکاک و ساییدگی هستند. از اینرو، شامل لایه شفاف هستند که لایه اضافی برای محافظت از پوست است. این لایه هنگام بررسی زیر میکروسکوپ شفاف به نظر می‌رسد وحاوی سلول‌های پوستی مرده است.

لایه شاخی یا لایه کورنئوم

این بیرونی‌ترین لایه اپیدرم است که پوست را از محیط خارجی جدا می‌کند. لایه شاخی به عنوان پوششی محافظ عمل می‌کند و به حفظ رطوبت داخل پوست کمک می‌کند. به خاطر این لایه است که پوست نسبت به برخی مواد شیمیایی و محلول‌هایی بر پایه آبی نفوذناپذیر است. حدود 10 درصد لایه اپیدرم از لایه شاخی تشکیل شده است. این لایه ضد آب 10 میکرونی شامل 15-20 لایه از سلول‌های مرده کراتین است. لایه‌های سطحی اپیدرم اغلب به خاطر ساییدگی و پارگی که میتواند دلایل مختلفی از جمله کم آبی و… داشته باشد، پوسته پوسته می‌شوند.